Katê là một trong những lễ hội dân gian có từ lâu đời và đặc sắc nhất của người Chăm theo đạo Bà – la – môn ở Bình Thuận. Hiện nay, vẫn còn diễn ra với sự tham gia của đông đảo người dân và du khách thập phương cùng hành trình nghi lễ truyền thống tại ba khu vực đền tháp Chăm thuộc tỉnh Ninh Thuận.
Mang trong mình ý nghĩa thiêng liêng, lễ hội Katê tưởng nhớ đến các vị Nam thần như Pô Klong Garai, Pô Rômê, Pô Dam…và tưởng nhớ ông bà, tổ tiên, trời đất đã phù hộ độ trì cho con người. Bên cạnh đó là ước vọng, cầu mong cho mưa thuận gió hòa, mùa mang thuận lợi, đôi lứa hòa hợp, con người và vạn vật sinh sôi nảy nở.
Vào lễ hội Katê, không chỉ người Chăm Ninh Thuận mà người Chăm sinh sống, làm việc khắp mọi nơi đều trở về đoàn tụ và quây quần cùng gia đình, bạn bè và người thân.
Không gian lễ hội Katê gắn liền với những đền tháp cổ kính – nơi ngưng đọng nét đẹp một thời của nền văn minh Chămpa rực rỡ. Được tô điểm bởi những bộ trang phục truyền thống của người Chăm, những bài thánh ca, những điệu múa dân gian hòa trong nền nhạc trầm bổng của đàn Kanhi, rộn ràng với tiếng Ginăng – Baranưng, thanh cao réo rắt của kèn Saranai và huyến bí của tiếng Tù và…
Mỗi năm một lần vào tháng 7 theo lịch Chăm (khoảng tháng 9-10 dương lịch) lễ hội Katê được tổ chức trong 3 ngày với các nghi lễ: Lễ rước y trang (Rauk khan aw pô Yang), Lễ mở cửa tháp (Pơh băng yang), Lễ tắm tượng Thần (Mưnay Yang), Lễ mặc y trang cho Thần (Angui khan aw Yang), Đại lễ (Mưliêng Yang)
Ngày đầu tiên của lễ Kate là ngày mà người Raglai rước y phục của các vị thần trở về làng của người Chăm ở khu vực có đền thờ của vị thần đó. Buổi lễ rước và lễ đón y phục của người Chăm diễn ra rất trang trọng, với những hoạt động văn nghệ truyền thống Chăm đặc sắc.
Thành ngữ của người Chăm có câu nói: “Chăm sa-ai Raglai adei”. Nghĩa là người Chăm là người chị cả còn người Raglai con gái út trong gia đình. Theo quy định của luật tục, người con gái út trong gia đình có quyền thừa kế tài sản của cha mẹ để lại và thực hiện nghĩa vụ chăm sóc và thờ phượng cha mẹ khi về già. Cho nên, từ xa xưa người Raglai được giao vai trò đảm trách việc bảo quản y trang của vua chúa và các đồ cúng lễ trên đền tháp để thờ phượng ông bà, tổ tiên và thần linh. Do vậy khi đến ngày lễ Katê thì người Chăm phải làm lễ đón rước y trang do người Raglai chuyển về lại các đền tháp Chăm.
Ngày thứ hai là ngày đặc sắc nhất của lễ hội, các nghi lễ còn lại của lễ hội Katê đều tập trung vào ngày này. Những người Chăm rước y phục của vị thần (Đứng đầu là Cả sư, ông Kanhi, Bà Bóng, ông Từ) lên đền tháp thờ vị thần đó, và tiến hành tắm rửa cho tượng thần, khoác y phục cho tượng thần, cùng các hoạt động tôn giáo truyền thống khác.
Sau khi kết thúc lễ mặc y trang hoàn tất, lúc này tượng thần đã mang trên mình bộ long bào lộng lẫy, thì cũng là lúc vật dâng cúng được bày ra trước bệ thờ. Đại lễ bắt đầu, lúc này Cả sư làm chủ điều khiển nghi lễ, Bà bóng dâng lễ vật, thầy kéo đàn Kanhi hát mời các vị thần về dự lễ. Các vị thần mời là các vị thần có công với dân với nước được người dân ngưỡng mộ suy tôn.
Ngày này, những người Chăm địa phương và các vùng lân cận (không có đền tháp) đều tìm về đền tháp, trong những bộ trang phục lễ hội truyền thống đẹp nhất của mình, sắm sửa lễ vật cúng dâng các thần để cầu mong những điều tốt đẹp.
Kết thúc phần Đại lễ là những điệu trống ghinăng, kèn saranai cùng vang lên: Múa dâng ngày hội, Tiếng trống hội Katê và Múa quạt truyền thống.
Ngày thứ ba là phần lễ hội ở các làng, các gia đình. Mọi thành viên trong gia đình quây quần bên nhau, cùng cầu mong cho tổ tiên, thần linh phù hộ để con cháu làm ăn phát đạt, gặp nhiều may mắn.
Tài liệu tham khảo:
– Ủy ban Dân tộc, Lễ hội Katê của người Chăm tỉnh Bình Thuận được công nhận là Di sản văn hóa phi vật thể quốc gia. <http://ubdt.gov.vn/tin-tuc/tin-tuc-su-kien/van-hoa-van-nghe-the-thao/le-hoi-kate-cua-nguoi-cham-tinh-binh-thuan-duoc-cong-nhan-la-di-san-van-hoa-phi-vat-the-quoc-gia.htm>
– Dân tộc và Phát triển, Lễ hội Katê của người Chăm tỉnh Bình Thuận sẽ diễn ra vào tháng 10. <https://baodantoc.vn/le-hoi-kate-cua-nguoi-cham-tinh-binh-thuan-se-dien-ra-vao-thang-10-1657164762164.htm>
– Báo điện tử Đảng Cộng sản Việt Nam, Đặc sắc màn tái hiện lễ hội Katê. <https://dangcongsan.vn/van-hoa-vung-sau-vung-xa-bien-gioi-hai-dao-vung-dan-toc-thieu-so/tu-truyen-thong-toi-hien-dai/dac-sac-man-tai-hien-le-hoi-kate-618076.html>
– Làng văn hóa – Du lịch các dân tộc Việt Nam, Tái hiện Lễ hội Katê và sắc màu văn hóa Chăm. <http://vinaculto.vn/vn/village/86/detail/338/tai-hien-le-hoi-kate-va-sac-mau-van-hoa-cham.aspx>
